Melanin là gì? Vai trò và các bệnh lý do rối loạn melanin

Tình trạng da sạm màu, xuất hiện nám hay tàn nhang thường bắt nguồn từ sự gia tăng bất thường của sắc tố melanin. Nhưng melanin là gì, vì sao lại ảnh hưởng mạnh đến màu da như vậy và cơ chế hình thành của nó diễn ra như thế nào? Cùng LG Clinic tìm hiểu quá trình sản sinh melanin để lý giải những thay đổi trên làn da, biết cách xây dựng chiến lược chăm sóc và bảo vệ da hiệu quả hơn trước các tác nhân từ môi trường.

Melanin là gì?

Melanin là một tập hợp các sắc tố tự nhiên chịu trách nhiệm tạo nên màu sắc cho da, tóc và mắt của con người. Melanin được sản xuất bởi các tế bào chuyên biệt gọi là melanocytes, loại sắc tố này không chỉ đơn thuần là yếu tố thẩm mỹ mà còn đóng vai trò như một lá chắn bảo vệ cơ thể khỏi những tác động tiêu cực từ môi trường bên ngoài.

Mặc dù số lượng tế bào melanocytes ở mỗi người là tương đương nhau nhưng lại có sự khác biệt về khả năng sản xuất melanin. Nếu tế bào melanocytes chỉ sản xuất ít melanin thì tóc da, da và mắt sẽ rất nhạt màu. Ngược lại, nếu tế bào melanocytes sản xuất nhiều melanin hơn thì da, tóc và mắt sẽ có màu tối hơn.

Cơ chế hình thành melanin

Melanin là một loại sắc tố được sản xuất bởi các tế bào melanocytes. Quá trình hình thành melanin diễn ra bên trong các tế bào melanocytes, được gọi là melanosome.

Cơ chế này bắt đầu khi enzyme tyrosinase chuyển hóa axit amin tyrosine thành tiền chất melanin. Sau đó, các phản ứng hóa học tiếp theo sẽ tạo ra các dạng melanin khác nhau như eumelanin và pheomelanin. Quá trình này được điều hòa bởi nhiều yếu tố như gen di truyền, hormone và đặc biệt là tia UV từ ánh nắng mặt trời.

Do đó, quá trình sản xuất melanin sẽ tăng lên như một cơ chế bảo vệ da tự nhiên chống lại tác hại của bức xạ UV. Sau khi được tổng hợp, melanin sẽ được chuyển và phân tán đến các tế bào biểu bì xung quanh để quy định màu sắc cho da.

Yếu tố di truyền sẽ kiểm soát mức độ sản xuất melanin. Tuy nhiên, có nhiều tác động nội sinh lẫn ngoại sinh gây ảnh hưởng đến quá trình này bao gồm lão hóa da, rối loạn hormone, tiếp xúc thường xuyên với tia UV,… Chính sự mất cân bằng của quá trình sản xuất melanin bị phá vỡ là nguyên nhân gây ra rối loạn sắc tố da ít người biết.

Vai trò của melanin đối với làn da

Không chỉ đơn thuần là yếu tố quyết định màu sắc, sắc tố melanin còn có nhiều vai trò quan trọng đối với sức khỏe và sự bền vững của làn da.

Bảo vệ da khỏi tác hại của tia UV

Chức năng nổi bật nhất của melanin là khả năng bảo vệ da khỏi tác động có hại của tia cực tím (UV) từ ánh nắng mặt trời. Khi tia UV chiếu vào da, melanin sẽ hấp thụ và phân tán năng lượng của chúng, ngăn chặn tia UV xâm nhập sâu vào các lớp tế bào, giảm thiểu nguy cơ tổn thương DNA, cháy nắng và ung thư da.

Chống oxy hóa và lão hóa da

Bên cạnh vai trò bảo vệ da khỏi tia UV, melanin còn hoạt động như một chất chống oxy hóa mạnh mẽ. Nó giúp trung hòa các gốc tự do (ROS) hình thành do tia UV và các yếu tố môi trường khác. Bằng cách vô hiệu hóa các gốc tự do này, melanin sẽ giúp bảo vệ tế bào da khỏi quá trình oxy hóa gây hại, giảm thiểu sự xuất hiện của nếp nhăn và dấu hiệu lão hóa sớm trên da.

Ảnh hưởng đến hệ thần kinh

Ít ai biết rằng, melanin không chỉ tồn tại trong da mà còn có mặt trong não bộ dưới dạng neuromelanin. Loại melanin này đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ các tế bào thần kinh khỏi tổn thương oxy hóa và tham gia vào một số chức năng thần kinh nhất định.

Melanin có ở đâu trong cơ thể người?

Melanin thường nằm ở làn da, mái tóc và bộ phận tròng đen mắt của con người. Trong cơ thể con người có 3 loại melanin bao gồm:

• Eumelanin: Bao gồm hai dạng là Eumelanin đen và Eumelanin nâu. Màu sắc của tóc như đen hay nâu là kết quả của sự phối hợp giữa hai dạng eumelanin này. Trong khi đó, những người có tóc vàng thường chỉ có một lượng nhỏ eumelanin nâu và hầu như không có eumelanin đen.
• Pheomelanin: Đây là sắc tố tạo màu cho một số vùng cơ thể như môi và núm vú. Trường hợp bạn sở hữu mái tóc đỏ, điều đó cho thấy tỷ lệ giữa pheomelanin và eumelanin trong cơ thể đang ở mức cân bằng hoặc gần tương đương nhau.
• Neuromelanin: Loại này đảm nhận chức năng điều hòa sắc tố tại các tế bào thần kinh. Mặc dù không liên quan đến màu da hay tóc, neuromelanin vẫn có thể được quan sát ở một số vùng nhất định trong hệ thần kinh trung ương.

Các bệnh lý liên quan đến rối loạn melanin

Khi sự sản xuất hoặc phân bố sắc tố melanin bị mất cân bằng, cơ thể có thể xuất hiện nhiều tình trạng da và bệnh lý liên quan khác nhau, gây ảnh hưởng đến thẩm mỹ và sức khỏe. Cụ thể:

Nám da

Nám da xảy ra chủ yếu do tia UV trong ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp vào gây nên. Dưới tác động của tia bức xạ, mô liên kết nhanh chóng bị phá hủy và làm tế bào melanocytes bị kích thích sản sinh melanin quá mức. Tại một số vùng da như mặt, cổ, tay và chân sẽ hình thành các đốm, mảng nâu đậm gây mất thẩm mỹ.

Da không đều màu

Da không đều màu là hệ quả của việc rối loạn sắc tố. Đây là biểu hiện của sự phân bổ melanin không đồng đều trên da, thường gặp ở những người tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời, có tổn thương da cũ hoặc do quá trình lão hóa tự nhiên.

Bạch tạng

Bạch tạng là một tình trạng di truyền hiếm gặp, đặc trưng bởi sự thiếu hụt hoàn toàn hoặc một phần melanin trong da, tóc và mắt. Người mắc bệnh bạch tạng thường có làn da rất nhợt nhạt, tóc trắng hoặc vàng nhạt cùng đôi mắt màu xanh.

Do không có melanin bảo vệ, làn da của họ cực kỳ nhạy cảm với ánh nắng mặt trời và dễ bị tổn thương, tăng nguy cơ ung thư da. Đây là một dạng nặng của rối loạn sắc tố da.

Bệnh bạch biến

Bệnh bạch biến là một bệnh lý tự miễn đặc trưng bởi sự phá hủy các tế bào melanocytes, dẫn đến mất sắc tố ở một số vùng da nhất định, tạo thành các mảng da trắng loang lổ. Các mảng bạch biến có thể xuất hiện ở bất kỳ đâu trên cơ thể và thường phát triển theo thời gian.

Bệnh này hiện chưa có phương pháp điều trị khỏi hoàn toàn mà chỉ có các liệu pháp hỗ trợ như chiếu tia UV, thuốc nhạy sáng, phẫu thuật,…

Mất sắc tố sau khi da bị tổn thương

Khi da bị tổn thương do chấn thương, viêm nhiễm, bỏng hoặc các thủ thuật thẩm mỹ không đúng cách, các tế bào melanocytes có thể bị ảnh hưởng, dẫn đến cơ thể không thể thay thế melanin ở khu vực đó nữa. Bạn có thể trang điểm để khắc phục nếu như nó ảnh hưởng lớn đến tính thẩm mỹ.

Bệnh Parkinson

Bệnh Parkinson có mối liên hệ với melanin, đặc biệt là neuromelanin. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng có sự suy giảm đáng kể của các tế bào thần kinh chứa neuromelanin trong một vùng não nhất định ở những bệnh nhân Parkinson. Nguyên nhân do các tế bào não ở khu vực chất đen (substantia nigra) bị chết, làm giảm dopamine, gây ra rối loạn vận động và sau cùng là tàn tật nghiêm trọng.

5 cách điều trị các bệnh lý mất cân bằng melanin

Đối với những ai đang phải đối mặt với các vấn đề về rối loạn sắc tố cũng không cần quá lo lắng vì hiện nay có rất nhiều phương pháp điều trị hiệu quả, giúp cải thiện đáng kể tình trạng da.

1. Dùng thuốc bôi đặc trị

Các loại thuốc bôi để điều trị các vấn đề tăng sắc tố thường có các thành phần phổ biến bao gồm Hydroquinone, Tretinoin, Axit Azelaic hoặc Vitamin C,… Những hoạt chất này hoạt động bằng cách ức chế enzyme tyrosinase, giảm sản xuất melanin hoặc thúc đẩy quá trình tái tạo tế bào da, giúp làm sáng và đều màu da hiệu quả.

Tuy nhiên, bạn cần chọn sản phẩm dựa theo hướng dẫn của bác sĩ da liễu và tránh sử dụng sản phẩm không rõ nguồn gốc để bảo vệ an toàn cho da.

2. Peel da hóa học

Peel da hóa học là phương pháp sử dụng dung dịch axit nhẹ để loại bỏ lớp da chết và các tế bào sắc tố ở bề mặt. Quá trình này giúp kích thích tái tạo tế bào mới, mang lại làn da sáng hơn và giảm thiểu các vấn đề như nám da, tàn nhang hoặc da không đều màu.

Hình thức peel da khuyến cáo không tự thực hiện tại nhà mà nên đến các bác sĩ chuyên sâu về da liễu để tránh để lại hậu quả không mong muốn.

3. Laser và ánh sáng trị liệu

Công nghệ laser và ánh sáng tiên tiến như IPL, laser xâm lấn/không xâm lấn hoặc Q-switched Laser là những lựa chọn hiệu quả cao trong điều trị các rối loạn sắc tố. Các tia laser có khả năng nhắm mục tiêu chính xác vào các hắc tố melanin dư thừa, phá vỡ chúng thành các hạt nhỏ hơn để cơ thể đào thải ra ngoài.

Phương pháp này đặc biệt hiệu quả với nám da, tàn nhang và các đốm sắc tố cứng đầu, mang lại kết quả nhanh chóng và ít xâm lấn.

4. Thuốc uống và điều trị toàn thân

Trong một số trường hợp rối loạn sắc tố nghiêm trọng hoặc khó điều trị bằng phương pháp tại chỗ, bác sĩ có thể kê đơn thuốc uống hoặc các liệu pháp điều trị toàn thân. Việc điều trị này đòi hỏi sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

5. Ghép da trong trường hợp nghiêm trọng

Đối với những trường hợp mất sắc tố nghiêm trọng và diện rộng như bạch biến kháng trị hoặc mất sắc tố sau chấn thương không tự phục hồi, phương pháp ghép da có thể được cân nhắc.

Kỹ thuật ghép da được thực hiện bằng cách lấy một mảnh da khỏe mạnh từ vùng khác của cơ thể và ghép vào vùng da bị mất sắc tố. Mục đích của kỹ thuật này để phục hồi tổn thương da, cải thiện tính thẩm mỹ và bảo vệ da khỏi nhiễm trùng.

Cách duy trì cân bằng melanin cho làn da khỏe mạnh

Dưới đây là những bí quyết duy trì sự cân bằng của melanin mà bạn có thể áp dụng hàng ngày để bảo vệ và nuôi dưỡng làn da từ sâu bên trong:

Bảo vệ da khỏi tia UV mỗi ngày

Đây là nguyên tắc vàng để duy trì cân bằng melanin và bảo vệ da khỏi tác hại của tia UV. Hãy luôn thoa kem chống nắng có chỉ số SPF từ 30 trở lên mỗi ngày, kể cả khi trời râm mát hoặc khi bạn ở trong nhà gần cửa sổ. Đồng thời, kết hợp các biện pháp che chắn vật lý như đội mũ rộng vành, đeo kính râm và mặc quần áo chống nắng khi ra ngoài, đặc biệt vào khung giờ nắng cao điểm.

Bổ sung dinh dưỡng hỗ trợ điều hòa melanin

Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa sản xuất melanin. Hãy tăng cường các thực phẩm giàu chất chống oxy hóa như vitamin C (cam, ổi, dâu tây), vitamin A (cà rốt, khoai lang, bí), vitamin E (ngũ cốc, các loại hạt) cùng một số loại thảo mộc và thực vật. Những dưỡng chất này giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương, làm giảm quá trình tăng sắc tố và hỗ trợ làn da sáng khỏe từ bên trong.

Tránh tổn thương và viêm nhiễm da

Tổn thương da hoặc viêm nhiễm có thể kích thích sản xuất melanin tại chỗ, dẫn đến các vết thâm sau viêm. Vì vậy, hãy cẩn thận khi xử lý mụn, tránh cạy nặn làm tổn thương da và hạn chế các thủ thuật thẩm mỹ không đảm bảo an toàn. Nếu da bị tổn thương, hãy chăm sóc đúng cách để vết thương nhanh lành và giảm thiểu nguy cơ để lại sẹo hay mất sắc tố sau tổn thương.

Ổn định nội tiết và lối sống lành mạnh

Mất cân bằng nội tiết tố, đặc biệt là estrogen và progesterone, có thể là nguyên nhân gây ra các vấn đề về rối loạn sắc tố như nám da, đặc biệt ở phụ nữ. Duy trì một lối sống lành mạnh bao gồm chế độ ăn uống cân bằng, tập thể dục đều đặn, ngủ đủ giấc và kiểm soát căng thẳng sẽ giúp ổn định hormone và cải thiện sức khỏe của làn da. Nếu có dấu hiệu mất cân bằng nội tiết, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ.

Một số câu hỏi thường gặp về melanin

1. Melanin tăng do đâu?

Melanin tăng chủ yếu do cơ thể phản ứng với các yếu tố gây hại, đặc biệt là tia UV từ ánh nắng mặt trời. Ngoài ra, sự thay đổi nội tiết tố (như khi mang thai, sử dụng thuốc tránh thai), yếu tố di truyền, viêm nhiễm hoặc một số loại thuốc cũng có thể kích thích sản xuất melanin quá mức, dẫn đến các tình trạng như nám da, tàn nhang hoặc da không đều màu.

2. Ăn gì tạo melanin?

Bổ sung thực phẩm giàu chất chống oxy hóa là liệu pháp hiệu quả để tăng sắc tố melanin trong da và chậm quá trình lão hóa của cơ thể. Một số món ăn bạn nên bổ sung bao gồm quả mọng đen, rau củ nhiều màu sắc, rau xanh thẫm, socola đen, các loại thảo mộc,…

Đọc thêm: Ăn gì để trắng da toàn thân? Gợi ý 20+ thực phẩm giúp trắng da nhanh chỉ trong 1 tuần.

3. Uống gì để giảm hắc tố melanin?

Để giảm hắc tố melanin và làm sáng da, bạn nên ưu tiên các loại đồ uống giàu chất chống oxy hóa như nước ép trái cây và rau củ tươi (cam, chanh, dâu tây, cà chua, cà rốt), trà xanh. Vitamin C, E và các hợp chất chống oxy hóa trong những đồ uống này giúp ức chế hoạt động của tyrosinase, làm mờ các đốm sắc tố và cải thiện đều màu da.

4. Chất melanin có ở đâu?

Melanin tập trung nhiều nhất là ở lớp biểu bì của da, quyết định màu sắc da. Ngoài ra, melanin còn có trong tóc, mắt và một số vùng của não bộ dưới dạng neuromelanin, đóng vai trò bảo vệ các tế bào thần kinh khỏi tổn thương oxy hóa và tham gia vào một số chức năng thần kinh nhất định.

5. Thiếu hụt sắc tố melanin cần bổ sung gì?

Trong trường hợp thiếu hụt sắc tố melanin cần xây dựng chế độ dinh dưỡng hợp lý, bổ sung đầy đủ các loại vitamin A, E, D, C,… cùng chất chống oxy hóa. Ngoài ra, có thể bổ sung thêm thuốc uống, thuốc bôi theo chỉ định bác sĩ. Quan trọng nhất là cần duy trì lối sống lành mạnh và bảo vệ da kỹ lưỡng khỏi tia UV gây hại.

Hy vọng qua bài viết bạn đã có cái nhìn toàn diện hơn về melanin là gì, vai trò quan trọng của nó đối với làn da và sức khỏe, cũng như cách điều trị những bệnh lý thường gặp do rối loạn sắc tố này. Nếu bạn đang gặp phải bất kỳ rối loạn sắc tố nào về da thì đừng ngần ngại liên hệ với LG Clinic để được tư vấn và trải nghiệm các giải pháp điều trị chuyên sâu, an toàn và hiệu quả nhé!