Sắc tố da là gì? Những bệnh lý về sắc tố da và cách điều trị

Một làn da đều màu, khỏe khoắn là mơ ước của nhiều người. Tuy nhiên, khi sắc tố da bị rối loạn, da dễ xuất hiện nám, tàn nhang, đốm nâu hay thậm chí là bạch biến khiến vẻ ngoài kém rạng rỡ và mất tự tin. Vậy sắc tố da là gì? Tại sao bị thay đổi sắc tố da? Bài viết này, LG Clinic sẽ cung cấp thông tin giúp bạn hiểu rõ khái niệm, nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi sắc tố của da và các phương pháp cải thiện hiệu quả.

Sắc tố da là gì?

Sắc tố da là yếu tố quyết định màu sắc tự nhiên của da, tóc, mắt và các vùng màng nhầy trong cơ thể. Sắc tố này được tạo ra nhờ sự sản sinh melanin từ các tế bào melanocyte nằm ở lớp đáy của thượng bì. Một số trường hợp bị r ối loạn sắc tố da là những vấn đề ảnh hưởng đến màu sắc của làn da, có thể bao gồm: tăng sắc tố (khi da sản xuất quá nhiều sắc tố), giảm sắc tố (khi da sản xuất quá ít sắc tố) và khử sắc tố (khi mất đi sắc tố trên da).

Melanin đóng vai trò như một “lá chắn sinh học”, giúp bảo vệ làn da khỏi tác hại của tia UV từ ánh nắng mặt trời, đồng thời giúp duy trì màu sắc đặc trưng của từng cá nhân. Tùy theo cơ địa và gen di truyền, mỗi người sẽ có tỷ lệ sắc tố khác nhau dẫn đến sự khác biệt về màu da và phản ứng với ánh nắng.

Các loại sắc tố da và chức năng của chúng

Cơ thể người có hai loại sắc tố chính ảnh hưởng đến màu da, tóc và mắt: eumelanin và pheomelanin. Hai sắc tố này được sản xuất bởi tế bào melanocyte – nằm sâu trong lớp đáy của biểu bì. Sự khác biệt về tỷ lệ của hai sắc tố này ở mỗi người là yếu tố quyết định màu da tự nhiên và khả năng phản ứng với ánh nắng mặt trời.

Eumelanin

Eumelanin là loại sắc tố phổ biến và có vai trò mạnh mẽ trong việc bảo vệ da khỏi tia UV. Sắc tố này tạo ra các tông màu tối như nâu sẫm và đen, thường thấy ở những người có làn da ngăm, tóc đen hoặc nâu đậm.

Ngoài việc tạo màu, eumelanin còn hoạt động như một “lá chắn” sinh học giúp hấp thụ và phân tán tia cực tím từ ánh nắng mặt trời, giảm nguy cơ tổn thương DNA và ung thư da. Những người có lượng eumelanin cao thường ít bị bắt nắng, da ít bị cháy nắng hay kích ứng dưới ánh sáng mặt trời.

Tuy nhiên, khi eumelanin phân bố không đều, nó cũng là nguyên nhân dẫn đến các đốm nâu, vùng da thâm sạm hoặc không đều màu, thường xuất hiện ở những vùng da bị tổn thương hoặc viêm nhiễm lâu ngày.

Pheomelanin 

Khác với eumelanin, pheomelanin tạo nên các gam màu sáng hơn và ấm hơn như đỏ, vàng hoặc cam. Những người có nhiều pheomelanin thường có tóc vàng, tóc đỏ và làn da sáng màu.

Tuy nhiên, pheomelanin lại không có khả năng bảo vệ da khỏi tia UV hiệu quả như eumelanin. Chính vì vậy, người có nhiều pheomelanin thường nhạy cảm hơn với ánh nắng mặt trời, dễ bị cháy nắng, đỏ da hoặc tổn thương khi tiếp xúc lâu dưới ánh sáng mặt trời. Việc bảo vệ da kỹ càng, đặc biệt là dùng kem chống nắng phổ rộng, là điều bắt buộc với nhóm da này.

Tỷ lệ sắc tố quyết định màu da như thế nào?

Mỗi người có tỷ lệ eumelanin và pheomelanin khác nhau, tùy thuộc vào gen di truyền và yếu tố chủng tộc. Đây chính là lý do vì sao có người có làn da đen, người da sáng, người tóc đỏ, người tóc đen…

• Khi eumelanin chiếm ưu thế, làn da sẽ tối màu hơn, khả năng chống nắng tốt hơn, nguy cơ lão hóa do ánh nắng thấp hơn.
• Ngược lại, khi pheomelanin vượt trội, da sẽ sáng hơn, nhưng dễ bị tác động bởi tia UV, dễ bắt nắng, lão hóa nhanh và cần chăm sóc kỹ hơn.

Tỷ lệ sắc tố không chỉ ảnh hưởng đến màu da, mà còn tác động đến tốc độ lão hóa da, khả năng bị nám, tàn nhang, cũng như tính nhạy cảm khi dùng mỹ phẩm hoặc can thiệp bằng phương pháp làm trắng. Chính vì vậy, hiểu rõ về sắc tố da là bước đầu tiên giúp bạn chọn đúng sản phẩm chăm sóc, chống nắng hoặc liệu trình làm đẹp an toàn và hiệu quả.

Hoạt động của các sắc tố da

Sắc tố da – cụ thể là melanin – được sản sinh qua một chuỗi phản ứng sinh học trong da, nhằm mục đích bảo vệ cơ thể khỏi tác động có hại từ môi trường, đặc biệt là tia cực tím (UV). Quá trình này được điều khiển bởi các tế bào đặc biệt gọi là melanocyte, nằm tại lớp đáy của biểu bì.

Khi da chịu tác động từ ánh nắng mặt trời, nội tiết tố hoặc một số chất trung gian nội bào, cơ thể sẽ tự động kích hoạt cơ chế sản xuất melanin như một phản ứng phòng vệ. Toàn bộ chu trình này được chia làm 4 giai đoạn chính

• Giai đoạn 1: Khi da tiếp xúc với tia UV hoặc dưới tác động của các chất trung gian sinh học (những chất được tìm thấy tự nhiên trong tế bào da), quá trình tạo sắc tố sẽ được kích hoạt.
• Giai đoạn 2: Các tế bào melanocytes bắt đầu tổng hợp melanin là loại sắc tố chính quyết định màu da.
• Giai đoạn 3: Sau khi được sản xuất, melanin sẽ được vận chuyển đến các tế bào ở lớp biểu bì của da.
• Giai đoạn 4: Cuối cùng, thông qua sự thay mới liên tục của các tế bào biểu bì, melanin được vận chuyển dần ra bề mặt da, góp phần tạo nên tông màu da tự nhiên.

Nhiều yếu tố có thể làm tăng hoặc ức chế quá trình sản sinh sắc tố, trong đó gồm:

• Ánh nắng mặt trời (UV): Kích thích mạnh mẽ sự sản xuất melanin như một cơ chế tự vệ.
• Di truyền và chủng tộc: Người da sẫm màu có nhiều melanocyte hoạt động hơn và sản xuất melanin hiệu quả hơn.
• Nội tiết tố: Các hormone như estrogen, progesterone, MSH có thể tác động trực tiếp đến tốc độ tổng hợp melanin.
• Tuổi tác: Khi lớn tuổi, hoạt động của melanocyte có thể giảm hoặc rối loạn, dẫn đến tình trạng sạm da không đều hoặc đồi mồi.
• Môi trường – hóa chất – viêm nhiễm: Chất ô nhiễm, viêm da dị ứng mãn tính hoặc mỹ phẩm không an toàn đều có thể gây rối loạn sắc tố.

Nguyên nhân gây ra các bệnh sắc tố da

Sự thay đổi sắc tố da – bao gồm sạm, nám, thâm, đốm nâu hoặc mất màu da – xảy ra khi quá trình sản xuất và phân bố melanin trong cơ thể bị rối loạn. Tình trạng này bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, có thể chia thành 3 nhóm chính: tác động bên ngoài, yếu tố bên trong cơ thể và ảnh hưởng từ lối sống – sức khỏe.

Tác động từ môi trường và ánh nắng

• Tia UV (tia cực tím) là nguyên nhân hàng đầu gây tăng sắc tố da. Khi da tiếp xúc nhiều với nắng mà không được bảo vệ đúng cách, tế bào melanocyte sẽ tăng cường sản xuất melanin, dẫn đến tình trạng da sạm màu, xuất hiện nám, tàn nhang hoặc đốm nâu.
• Ô nhiễm môi trường, hóa chất độc hại và bụi mịn cũng có thể gây viêm âm ỉ trên bề mặt da, làm rối loạn sắc tố theo thời gian.
• Chấn thương ngoài da như bỏng nắng, trầy xước, cào gãi, hay viêm da sau mụn đều có thể để lại vết thâm sậm hoặc mất sắc tố tại vùng tổn thương.

Yếu tố bên trong cơ thể

• Di truyền là nguyên nhân phổ biến trong các trường hợp rối loạn sắc tố bẩm sinh như bạch biến (vitiligo), rám má di truyền hoặc albinism (bệnh bạch tạng).
• Rối loạn nội tiết như thay đổi hormone trong thai kỳ, tiền mãn kinh, sử dụng thuốc tránh thai hoặc mắc các bệnh về tuyến giáp có thể làm tăng sản xuất melanin bất thường, dẫn đến nám mảng, nám sâu.
• Lão hóa tự nhiên khiến hoạt động của enzym tyrosinase trở nên kém ổn định, dẫn đến tình trạng đốm nâu, da khô sạm và không đều màu ở người lớn tuổi.
• Bệnh lý hệ miễn dịch hoặc mãn tính như lupus ban đỏ, viêm da cơ địa, tổn thương gan – thận – tuyến yên… đều có thể làm thay đổi quá trình điều hòa sắc tố da.

Lối sống và các yếu tố liên quan

• Sử dụng thuốc như kháng sinh, thuốc điều trị ung thư, thuốc chống sốt rét hoặc thuốc nội tiết kéo dài có thể ảnh hưởng đến sắc tố da.
• Chăm sóc da sai cách, bao gồm lạm dụng kem tẩy trắng, mỹ phẩm trôi nổi hoặc không dùng kem chống nắng thường xuyên, dễ khiến da bị tổn thương và hình thành rối loạn sắc tố.
• Căng thẳng kéo dài và thiếu ngủ làm tăng cortisol – loại hormone ảnh hưởng đến toàn bộ hoạt động chuyển hóa trong da, từ đó gây nám hoặc làm chậm quá trình phục hồi màu da sau tổn thương.

Những bệnh lý liên quan đến sự thay đổi của sắc tố da

Tình trạng rối loạn sắc tố da được biểu hiện bằng màu da sáng hơn hoặc tối hơn so với các vùng da xung quanh. Cụ thể:

Tăng sắc tố da

Tăng sắc tố da là tình trạng da xuất hiện các vùng sẫm màu hơn so với các vùng da xung quanh do sự sản xuất melanin quá mức. Các bệnh lý liên quan thường gặp bao gồm:

• Nám da: Đặc trưng bởi các mảng sẫm màu, đối xứng trên mặt, thường là má, trán và cằm. Nám da thường liên quan đến yếu tố nội tiết tố và tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.
• Tàn nhang: Là những đốm nhỏ, phẳng, có màu nâu hoặc đen, xuất hiện nhiều ở vùng da tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Tàn nhang có yếu tố di truyền và thường trở nên rõ rệt hơn khi tiếp xúc với nắng.
• Đốm nâu (đồi mồi): Là những đốm sẫm màu, thường xuất hiện ở người lớn tuổi trên các vùng da tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời như mặt, tay, vai.
• Tăng sắc tố sau viêm: Là rối loạn sắc tố da thường gặp sau mụn, viêm da hoặc các tổn thương cơ học như trầy xước, côn trùng cắn. Da hình thành vết thâm có màu nâu nhạt đến đậm.

Giảm sắc tố da

Ngược lại với tăng sắc tố, giảm sắc tố da xảy ra khi cơ thể sản xuất không đủ melanin hoặc tế bào melanocytes bị phá hủy, dẫn đến những vùng da nhạt màu hoặc trắng bệch. Các bệnh lý liên quan thường gặp bao gồm:

• Bạch biến: Là bệnh tự miễn, khiến da mất sắc tố đột ngột tại từng mảng, tạo ra vùng da trắng rõ rệt tương phản với phần da bình thường.
• Giảm sắc tố sau viêm: Xảy ra sau khi da bị viêm, bỏng hoặc điều trị không đúng cách, khiến melanin sản xuất không đều.
• Lang ben: Là bệnh nhiễm nấm, tạo nên mảng da màu sáng hoặc tối hơn vùng da xung quanh, kèm bong vảy mỏng. Dù là tăng hay giảm sắc tố, đều ảnh hưởng đến vẻ ngoài làn da nếu không được xử lý kịp thời.
• Bạch tạng là một tình trạng hiếm gặp xảy ra khi cơ thể thiếu hụt hoặc mất khả năng tạo ra enzyme cần thiết để tổng hợp melanin – sắc tố quyết định màu da, tóc và mắt. Do đó, người mắc bệnh không thể sản xuất melanin đầy đủ như người bình thường. Bạch tạng thường phổ biến hơn ở người có nguồn gốc da trắng. Những biểu hiện đặc trưng bao gồm làn da trắng bất thường, tóc và lông mi màu trắng nhạt, cùng với một số ảnh hưởng đến thị lực và độ nhạy cảm với ánh sáng mặt trời

Những biện pháp điều trị rối loạn sắc tố da

Tùy thuộc vào tình trạng cụ thể, bệnh sắc tố da có thể được cải thiện nhờ sự kết hợp giữa chăm sóc tại nhà và can thiệp chuyên sâu tại phòng khám. Dưới đây là một số phương pháp điều trị phổ biến bạn có thể tham khảo:

Điều trị tăng sắc tố da

Đối với tình trạng tăng sắc tố da, việc sử dụng các hoạt chất bôi ngoài như hydroquinone, retinol, vitamin C cho da, niacinamide, thiamidol và acid glycolic có thể hỗ trợ làm sáng vùng da sẫm màu, làm đều màu da hiệu quả.

Ngoài ra, các liệu pháp điều trị da chuyên sâu tại phòng khám như peel da hóa học, laser trị liệu hay tiêm dưỡng chất làm sáng cũng được chỉ định để loại bỏ melanin dư thừa, kích thích tái tạo tế bào mới, mang lại làn da rạng rỡ và đều màu hơn.

Điều trị giảm sắc tố da

So với tăng sắc tố, việc điều trị giảm sắc tố da thường phức tạp hơn và cần được chỉ định bởi bác sĩ da liễu, tùy vào nguyên nhân cụ thể:

• Điều trị giảm sắc tố do bệnh bạch biến: Có thể áp dụng quang trị liệu, sử dụng thuốc bôi như corticosteroid hoặc thuốc ức chế calcineurin. Một số trường hợp nặng có thể xem xét phương pháp ghép da.
• Giảm sắc tố sau viêm: Thường có khả năng phục hồi tự nhiên theo thời gian. Tuy nhiên, để rút ngắn thời gian tái tạo da và cải thiện sắc tố, bạn có thể kết hợp các phương pháp như laser điều trị kích thích sắc tố, dưỡng da tái tạo chuyên sâu hoặc liệu pháp tế bào.

Biện pháp phòng ngừa rối loạn sắc tố da

Để hạn chế tối đa nguy cơ rối loạn sắc tố da và duy trì làn da khỏe mạnh, đều màu, bạn nên áp dụng các biện pháp phòng ngừa tự nhiên và hiệu quả sau:

• Thoa kem chống nắng phổ rộng (SPF ≥ 50) mỗi ngày để chống lại ánh nắng mặt trời, kể cả khi ở trong nhà hoặc trời râm.
• Bổ sung vitamin C cho da từ thực phẩm tươi hoặc các loại serum dưỡng sáng.
• Tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng trong khung giờ từ 10h đến 15h.
• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, giàu chất chống oxy hóa, ngủ đủ giấc và hạn chế căng thẳng.
• Sử dụng mỹ phẩm phù hợp với loại da để không làm tổn thương hàng rào bảo vệ da.
• Tẩy da chết định kỳ 1–2 lần/tuần bằng sản phẩm dịu nhẹ chứa acid glycolic hoặc AHA tự nhiên để thúc đẩy tái tạo tế bào da mới.
• Tránh nặn mụn, gãi hoặc cào xước da vì những tổn thương cơ học này dễ để lại tăng hoặc giảm sắc tố da sau viêm.
• Không lạm dụng các sản phẩm đặc trị mạnh (như retinoid, hydroquinone,…) khi chưa có chỉ định từ bác sĩ.
• Tái khám da định kỳ tại các phòng khám chuyên khoa để theo dõi sớm các dấu hiệu rối loạn sắc tố và có phương pháp can thiệp phù hợp.

Việc hiểu rõ sắc tố da là gì sẽ giúp bạn chủ động hơn rất nhiều trong quá trình chăm sóc da mặt và điều trị các vấn đề về sắc tố. Nếu bạn đang gặp phải tình trạng bệnh sắc tố da rối loạn và băn khoăn không biết nên bắt đầu từ đâu, đừng ngần ngại đến ngay LG Clinic. Các bác sĩ da liễu dày dặn chuyên môn tại LG Clinic sẽ trực tiếp thăm khám và tư vấn liệu pháp điều trị da phù hợp nhất dành riêng cho bạn.

FAQ – Câu hỏi thường gặp về sắc tố da

Sắc tố da có thể thay đổi theo tuổi tác không?

Có. Khi chúng ta già đi, hoạt động của tế bào sắc tố melanocyte trở nên kém ổn định, kết hợp với việc da tiếp xúc lâu dài với ánh nắng và ô nhiễm khiến enzyme tyrosine hoạt động không đều. Điều này dẫn đến tình trạng tăng sắc tố như đồi mồi, nám, sạm da, da không đều màu – thường thấy ở người trung niên và cao tuổi.

Mất bao lâu để cải thiện vấn đề sắc tố da?

Thời gian cải thiện tùy thuộc vào nguyên nhân, mức độ nặng nhẹ và phương pháp điều trị. Thông thường, các liệu trình chăm sóc sắc tố da như nám, tàn nhang có thể cần từ 2–6 tháng để thấy rõ kết quả. Đối với các phương pháp công nghệ cao hoặc đặc trị chuyên sâu, hiệu quả có thể nhanh hơn, nhưng cần duy trì chăm sóc để tránh tái phát.

Có thể điều trị sắc tố da tại nhà không?

Có thể – nếu vấn đề sắc tố ở mức độ nhẹ như sạm nắng, xỉn màu hoặc thâm sau mụn. Bạn có thể sử dụng sản phẩm dưỡng da có chứa thành phần như niacinamide, vitamin C, AHA/BHA, hoặc nguyên liệu thiên nhiên như nha đam, nghệ, sữa tươi. Tuy nhiên, với tình trạng nám sâu, nám nội tiết hoặc rối loạn sắc tố do bệnh lý thì nên thăm khám bác sĩ da liễu để có hướng điều trị chuyên nghiệp hơn.

Chi phí điều trị sắc tố da ở Việt Nam?

Chi phí dao động tùy theo tình trạng da, phương pháp điều trị và cơ sở thẩm mỹ bạn chọn. Với các sản phẩm dưỡng da đặc trị tại nhà, giá khoảng từ 300.000 – 2.000.000 đồng/tháng. Đối với liệu trình spa hoặc công nghệ cao (laser, peel, ánh sáng sinh học), chi phí trung bình từ 1.000.000 – 5.000.000 đồng/buổi, thường cần 3–5 buổi để đạt hiệu quả.