Sắc tố da là gì? Những bệnh lý liên quan đến sắc tố da

Một làn da đều màu, khỏe khoắn là mơ ước của nhiều người. Tuy nhiên, khi sắc tố da bị rối loạn, da dễ xuất hiện nám, tàn nhang, đốm nâu hay thậm chí là bạch biến khiến vẻ ngoài kém rạng rỡ và mất tự tin. Vậy sắc tố da là gì? Tại sao bị thay đổi sắc tố da? Bài viết này, LG Clinic sẽ cung cấp thông tin giúp bạn hiểu rõ khái niệm, nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi sắc tố của da và các phương pháp cải thiện hiệu quả.

Sắc tố da là gì?

Sắc tố da là yếu tố quyết định màu sắc tự nhiên của da, tóc, mắt và các vùng màng nhầy trong cơ thể. Sắc tố này được tạo ra nhờ sự sản sinh melanin từ các tế bào melanocyte nằm ở lớp đáy của thượng bì. Một số trường hợp bị r ối loạn sắc tố da là những vấn đề ảnh hưởng đến màu sắc của làn da, có thể bao gồm: tăng sắc tố (khi da sản xuất quá nhiều sắc tố), giảm sắc tố (khi da sản xuất quá ít sắc tố) và khử sắc tố (khi mất đi sắc tố trên da).

Melanin đóng vai trò như một “lá chắn sinh học”, giúp bảo vệ làn da khỏi tác hại của tia UV từ ánh nắng mặt trời, đồng thời giúp duy trì màu sắc đặc trưng của từng cá nhân. Tùy theo cơ địa và gen di truyền, mỗi người sẽ có tỷ lệ sắc tố khác nhau dẫn đến sự khác biệt về màu da và phản ứng với ánh nắng.

Các loại sắc tố da và chức năng của chúng

Cơ thể người có hai loại sắc tố chính tham gia vào việc tạo màu cho da, tóc và mắt, đó là:

• Eumelanin: Đây là sắc tố phổ biến nhất, tạo nên các tông màu tối như nâu và đen. Những người sở hữu nhiều eumelanin thường có làn da sẫm màu, ít bắt nắng và có khả năng bảo vệ da khỏi tia UV tốt hơn.
• Pheomelanin: Loại sắc tố này tạo ra các gam màu ấm hơn như đỏ và vàng. Người có nhiều pheomelanin thường có tóc đỏ hoặc vàng và làn da dễ bị tổn thương bởi ánh nắng mặt trời hơn.

Tỷ lệ giữa hai loại sắc tố này là khác nhau ở mỗi người, tạo nên sự đa dạng về màu da cũng như phản ứng khác nhau của từng loại da khi tiếp xúc với ánh nắng.

Hoạt động của các sắc tố da

Quá trình hình thành sắc tố da là một chuỗi hoạt động sinh học phức tạp, diễn ra qua bốn giai đoạn chính:

• Giai đoạn 1: Khi da tiếp xúc với tia UV hoặc dưới tác động của các chất trung gian sinh học (những chất được tìm thấy tự nhiên trong tế bào da), quá trình tạo sắc tố sẽ được kích hoạt.
• Giai đoạn 2: Các tế bào melanocytes bắt đầu tổng hợp melanin là loại sắc tố chính quyết định màu da.
• Giai đoạn 3: Sau khi được sản xuất, melanin sẽ được vận chuyển đến các tế bào ở lớp biểu bì của da.
• Giai đoạn 4: Cuối cùng, thông qua sự thay mới liên tục của các tế bào biểu bì, melanin được vận chuyển dần ra bề mặt da, góp phần tạo nên tông màu da tự nhiên.

Nguyên nhân gây ra các bệnh sắc tố da

Thay đổi sắc tố da là tình trạng phổ biến và có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra. Dưới đây là những nguyên nhân chính khiến thay đổi sắc tố da:

• Yếu tố di truyền: Một số bệnh sắc tố da có xu hướng di truyền trong gia đình, đặc biệt là các trường hợp rối loạn sắc tố da bẩm sinh.
• Tiếp xúc với tia UV: Tia cực tím (UV) là thủ phạm hàng đầu gây tăng sắc tố da, hình thành nám da, tàn nhang, đốm nâu. Khi tiếp xúc với ánh nắng quá mức mà không dùng kem chống nắng, tế bào melanocytes sẽ bị kích thích sản xuất melanin quá mức, làm da sạm màu rõ rệt.
• Rối loạn nội tiết tố: Sự thay đổi hormone trong thời kỳ thai sản, tiền mãn kinh, sử dụng thuốc tránh thai hoặc mắc các bệnh lý tuyến giáp đều có thể gây rối loạn sắc tố da, đặc trưng là nám mảng hoặc nám hỗn hợp.
• Viêm nhiễm và chấn thương da: Các tình trạng như mụn trứng cá, bỏng, cào xước hay các bệnh da liễu viêm nhiễm thường để lại vết thâm hoặc mất sắc tố, khiến sắc tố da bị thay đổi cục bộ.
• Lão hóa da: Theo thời gian, hoạt động của enzyme tyrosinase là enzyme quyết định quá trình tạo melanin bị rối loạn, khiến da xuất hiện đốm nâu, khô sạm và mất độ đều màu.
• Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc kháng sinh, thuốc chống sốt rét hoặc hóa trị liệu có thể gây ra tình trạng thay đổi sắc tố da bất thường.

Những bệnh lý liên quan đến sự thay đổi của sắc tố da

Tình trạng rối loạn sắc tố da được biểu hiện bằng màu da sáng hơn hoặc tối hơn so với các vùng da xung quanh. Cụ thể:

Tăng sắc tố da

Tăng sắc tố da là tình trạng da xuất hiện các vùng sẫm màu hơn so với các vùng da xung quanh do sự sản xuất melanin quá mức. Các bệnh lý liên quan thường gặp bao gồm:

• Nám da: Đặc trưng bởi các mảng sẫm màu, đối xứng trên mặt, thường là má, trán và cằm. Nám da thường liên quan đến yếu tố nội tiết tố và tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.
• Tàn nhang: Là những đốm nhỏ, phẳng, có màu nâu hoặc đen, xuất hiện nhiều ở vùng da tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Tàn nhang có yếu tố di truyền và thường trở nên rõ rệt hơn khi tiếp xúc với nắng.
• Đốm nâu (đồi mồi): Là những đốm sẫm màu, thường xuất hiện ở người lớn tuổi trên các vùng da tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời như mặt, tay, vai.
• Tăng sắc tố sau viêm: Là rối loạn sắc tố da thường gặp sau mụn, viêm da hoặc các tổn thương cơ học như trầy xước, côn trùng cắn. Da hình thành vết thâm có màu nâu nhạt đến đậm.

Giảm sắc tố da

Ngược lại với tăng sắc tố, giảm sắc tố da xảy ra khi cơ thể sản xuất không đủ melanin hoặc tế bào melanocytes bị phá hủy, dẫn đến những vùng da nhạt màu hoặc trắng bệch. Các bệnh lý liên quan thường gặp bao gồm:

• Bạch biến: Là bệnh tự miễn, khiến da mất sắc tố đột ngột tại từng mảng, tạo ra vùng da trắng rõ rệt tương phản với phần da bình thường.
• Giảm sắc tố sau viêm: Xảy ra sau khi da bị viêm, bỏng hoặc điều trị không đúng cách, khiến melanin sản xuất không đều.
• Lang ben: Là bệnh nhiễm nấm, tạo nên mảng da màu sáng hoặc tối hơn vùng da xung quanh, kèm bong vảy mỏng. Dù là tăng hay giảm sắc tố, đều ảnh hưởng đến vẻ ngoài làn da nếu không được xử lý kịp thời.

Những biện pháp điều trị rối loạn sắc tố da

Tùy thuộc vào tình trạng cụ thể, bệnh sắc tố da có thể được cải thiện nhờ sự kết hợp giữa chăm sóc tại nhà và can thiệp chuyên sâu tại phòng khám. Dưới đây là một số phương pháp điều trị phổ biến bạn có thể tham khảo:

Điều trị tăng sắc tố da

Đối với tình trạng tăng sắc tố da, việc sử dụng các hoạt chất bôi ngoài như hydroquinone, retinol, vitamin C cho da, niacinamide, thiamidol và acid glycolic có thể hỗ trợ làm sáng vùng da sẫm màu, làm đều màu da hiệu quả.

Ngoài ra, các liệu pháp điều trị da chuyên sâu tại phòng khám như peel da hóa học, laser trị liệu hay tiêm dưỡng chất làm sáng cũng được chỉ định để loại bỏ melanin dư thừa, kích thích tái tạo tế bào mới, mang lại làn da rạng rỡ và đều màu hơn.

Điều trị giảm sắc tố da

So với tăng sắc tố, việc điều trị giảm sắc tố da thường phức tạp hơn và cần được chỉ định bởi bác sĩ da liễu, tùy vào nguyên nhân cụ thể:

• Điều trị giảm sắc tố do bệnh bạch biến: Có thể áp dụng quang trị liệu, sử dụng thuốc bôi như corticosteroid hoặc thuốc ức chế calcineurin. Một số trường hợp nặng có thể xem xét phương pháp ghép da.
• Giảm sắc tố sau viêm: Thường có khả năng phục hồi tự nhiên theo thời gian. Tuy nhiên, để rút ngắn thời gian tái tạo da và cải thiện sắc tố, bạn có thể kết hợp các phương pháp như laser điều trị kích thích sắc tố, dưỡng da tái tạo chuyên sâu hoặc liệu pháp tế bào.

Biện pháp phòng ngừa rối loạn sắc tố da

Để hạn chế tối đa nguy cơ rối loạn sắc tố da và duy trì làn da khỏe mạnh, đều màu, bạn nên áp dụng các biện pháp phòng ngừa tự nhiên và hiệu quả sau:

• Thoa kem chống nắng phổ rộng (SPF ≥ 50) mỗi ngày để chống lại ánh nắng mặt trời, kể cả khi ở trong nhà hoặc trời râm.
• Bổ sung vitamin C cho da từ thực phẩm tươi hoặc các loại serum dưỡng sáng.
• Tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng trong khung giờ từ 10h đến 15h.
• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, giàu chất chống oxy hóa, ngủ đủ giấc và hạn chế căng thẳng.
• Sử dụng mỹ phẩm phù hợp với loại da để không làm tổn thương hàng rào bảo vệ da.
• Tẩy da chết định kỳ 1–2 lần/tuần bằng sản phẩm dịu nhẹ chứa acid glycolic hoặc AHA tự nhiên để thúc đẩy tái tạo tế bào da mới.
• Tránh nặn mụn, gãi hoặc cào xước da vì những tổn thương cơ học này dễ để lại tăng hoặc giảm sắc tố da sau viêm.
• Không lạm dụng các sản phẩm đặc trị mạnh (như retinoid, hydroquinone,…) khi chưa có chỉ định từ bác sĩ.
• Tái khám da định kỳ tại các phòng khám chuyên khoa để theo dõi sớm các dấu hiệu rối loạn sắc tố và có phương pháp can thiệp phù hợp.

Việc hiểu rõ sắc tố da là gì sẽ giúp bạn chủ động hơn rất nhiều trong quá trình chăm sóc da mặt và điều trị các vấn đề về sắc tố. Nếu bạn đang gặp phải tình trạng bệnh sắc tố da rối loạn và băn khoăn không biết nên bắt đầu từ đâu, đừng ngần ngại đến ngay LG Clinic. Các bác sĩ da liễu dày dặn chuyên môn tại LG Clinic sẽ trực tiếp thăm khám và tư vấn liệu pháp điều trị da phù hợp nhất dành riêng cho bạn.