Tyrosine là gì? Vai trò của tyrosine đối với cơ thể con người

Tyrosine là một trong những loại axit amin cần thiết cho cơ thể, đóng vai trò quan trọng giúp tổng hợp nên protein. Đối với sức khỏe, tyrosine đem lại rất nhiều lợi ích như dẫn truyền thông tin, cải thiện trí nhớ hay tăng khả năng tập trung. Bài viết dưới đây, LG Clinic sẽ giúp bạn hiểu rõ tyrosine là gì, vai trò, công dụng của tyrosine cũng như cách bổ sung tyrosine hợp lý để cải thiện sức khỏe.

Tyrosine là gì?

Tyrosine (còn gọi là 4-hydroxyphenylalanine) là một trong 20 axit amin tiêu chuẩn có vai trò quan trọng trong quá trình tổng hợp protein của cơ thể. Đây là một axit amin không thiết yếu, tức là cơ thể có thể tự sản xuất nó từ phenylalanine – một loại axit amin khác thông qua chế độ ăn hàng ngày.

Tyrosine có mặt trong nhiều thực phẩm giàu protein như: thịt, cá, trứng, sữa, phô mai, các loại hạt, đậu, yến mạch và lúa mì. Đặc biệt, pho mát (phô mai) là thực phẩm giàu tyrosine nổi bật – đây cũng chính là nơi mà hợp chất này được phát hiện lần đầu tiên. Tên gọi “tyrosine” bắt nguồn từ từ “tyros” trong tiếng Hy Lạp, có nghĩa là pho mát.

Hiện có hai dạng phổ biến của tyrosine:

• L-Tyrosine: Dạng tự nhiên, được tìm thấy chủ yếu trong thực phẩm. Đây là dạng thường gặp nhất và tham gia vào quá trình sản xuất melanin – sắc tố da, dopamine, norepinephrine và các hormone tuyến giáp.
• N-Acetyl Tyrosine (NAT): Là dạng tyrosine đã được acetyl hóa, thường thấy trong thực phẩm chức năng. NAT có khả năng hòa tan tốt hơn trong nước và được hấp thu nhanh hơn so với L-tyrosine trong một số điều kiện nhất định.

Tyrosine không chỉ hỗ trợ cấu trúc protein mà còn liên quan đến tâm trạng, chức năng thần kinh và quá trình tạo sắc tố da thông qua việc tham gia vào chuỗi tổng hợp melanin trong tế bào da.

Vai trò của tyrosine đối với cơ thể

Tyrosine có nhiều vai trò quan trọng đối với cơ thể có thể kể đến như:

• Tổng hợp protein, đảm bảo chức năng sống của cơ thể.
• Tyrosine là tiền chất catecholamine quan trọng trong quá trình sản xuất nhiều neurotransmitter (chất dẫn truyền thần kinh) và hormone tuyến giáp thiết yếu cho cơ thể.
• Nền tảng để tạo ra Dopamine, AdrenalineNorepinephrine là những chất đóng vai trò then chốt trong việc điều hòa tâm trạng, sự tập trung, động lực và phản ứng của cơ thể với căng thẳng.
• Tham gia vào quá trình sản xuất các enzyme quan trọng.
• Tham gia vào quá trình hình thành melanin, sắc tố quy định màu da, tóc và mắt.

Tyrosine có tác dụng gì?

Tyrosine mang lại nhiều lợi ích sức khỏe đáng kể, từ việc hỗ trợ chức năng não bộ đến cải thiện tâm trạng và nhiều hơn nữa. Dưới đây là những công dụng tyrosine nổi bật mà bạn nên biết:

Tham gia tổng hợp chất

Tyrosine là một mắt xích quan trọng trong chuỗi tổng hợp các chất dẫn truyền thần kinh quan trọng bao gồm:

• Adrenaline và noradrenaline: Những neurotransmitter này chịu trách nhiệm kiểm soát cảm xúc, sự tỉnh táo và phản ứng stress của cơ thể.
• Dopamine: Tác dụng quan trọng trong việc cải thiện kỹ năng vận động, tâm trạng và cải thiện trí nhớ.
• Hormone tuyến giáp: Gồm Thyroid hormones (T3, T4) – những hormone tuyến giáp giữ vai trò chủ chốt trong điều chỉnh sự trao đổi chất và phát triển trí não.
• Melanin: Sắc tố quyết định màu sắc đặc trưng cho da, tóc và mắt của mỗi người.

Giảm căng thẳng

Khi đối mặt với căng thẳng, mức độ neurotransmitter trong não có thể bị suy giảm, dẫn đến giảm tập trung, mệt mỏi và suy giảm hiệu suất nhận thức.

Tyrosine giúp cơ thể duy trì mức độ Dopamine và Norepinephrine ổn định, đặc biệt trong các tình huống áp lực cao. Nhờ đó, tyrosine hỗ trợ tăng cường trí nhớ, khả năng tập trung và cải thiện chức năng nhận thức, giúp bạn duy trì sự tỉnh táo và minh mẫn ngay cả khi gặp stress.

Hỗ trợ điều trị bệnh lý Phenylketone niệu

Phenylketone niệu (PKU) là một bệnh di truyền hiếm gặp, xảy ra khi cơ thể thiếu enzyme phenylalanin hydroxylase, là enzyme có vai trò chuyển hóa phenylalanin thành tyrosine. Khi enzyme này bị thiếu, phenylalanin sẽ tích tụ trong cơ thể, trong khi lượng tyrosine lại không đủ, gây ảnh hưởng đến trí nhớ và hành vi.

Phương pháp điều trị chính hiện nay là tuân thủ chế độ ăn nghiêm ngặt, hạn chế các thực phẩm giàu phenylalanin như thịt bò, ức gà, thịt lợn nạc, sữa, cá ngừ, đậu hũ non,… Việc bổ sung tyrosine được xem là một hướng hỗ trợ giúp cải thiện các triệu chứng liên quan đến trí nhớ và hành vi. Tuy nhiên, hiệu quả điều trị của tyrosine trong trường hợp PKU vẫn cần được nghiên cứu thêm để có kết luận rõ ràng.

Cải thiện triệu chứng trầm cảm

Khi các chất dẫn truyền thần kinh trong não mất cân bằng sẽ sinh ra trầm cảm. Mặc dù tyrosine không phải là phương pháp điều trị chính cho trầm cảm, nhưng nó có thể hỗ trợ cải thiện triệu chứng ở một số người, đặc biệt là những trường hợp có liên quan đến sự thiếu hụt dopamine, adrenaline hoặc noradrenaline.

Trong một vài nghiên cứu đã thống kê. những người bị trầm cảm do thiếu dopamine ghi nhận rằng tyrosine mang lại những hiệu quả nhất định về mặt lâm sàng.

Cải thiện tình trạng thiếu ngủ

Những người thường xuyên làm việc khuya có nồng độ catecholamine trong não giảm, tiếp xúc và hoạt động nhiều dưới ánh sáng yếu sẽ khiến tâm trạng dễ bị tác động tiêu cực.

Tyrosine có thể giúp giảm bớt ảnh hưởng của việc thiếu ngủ lên hiệu suất tinh thần. Bằng cách hỗ trợ sản xuất Dopamine và Norepinephrine, tyrosine giúp duy trì sự tỉnh táo và tập trung, đối phó tốt hơn với tình trạng mệt mỏi do thiếu ngủ.

Tác dụng khác của tyrosin

Ngoài những lợi ích trên, tyrosine còn có những tác dụng khác như hỗ trợ hoạt động thể chất, đặc biệt là trong các bài tập cường độ cao, giúp duy trì năng lượng và sự tập trung.

Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy chất ức chế tyrosine kinase có vai trò trong việc điều điều trị ung thư tuyến giáp và cải thiện chức năng phổi ở người bị ung thư phổi/xơ phổi. Tuy nhiên, cần thêm nhiều nghiên cứu lâm sàng để xác nhận hiệu quả và độ an toàn của phương pháp này.

Thiếu hụt tyrosine sẽ dẫn đến bệnh lý gì?

Tyrosine là axit amin thiết yếu cho việc tổng hợp các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine, norepinephrine và epinephrine – những chất quan trọng trong việc điều hòa tâm trạng, trí nhớ và phản ứng với căng thẳng. Dù cơ thể có khả năng tự tạo tyrosine từ phenylalanine, nhưng trong một số trường hợp, việc thiếu hụt tyrosine có thể xảy ra và gây ra các rối loạn nghiêm trọng.

Khi cơ thể không có đủ tyrosine, có thể xuất hiện các biểu hiện lâm sàng như:

• Mệt mỏi mãn tính, suy giảm khả năng tập trung
• Khó kiểm soát căng thẳng, dễ lo âu và cáu gắt
• Nguy cơ cao mắc các rối loạn tâm thần, đặc biệt là trầm cảm và rối loạn lo âu
• Rối loạn điều hòa thần kinh, ảnh hưởng đến khả năng học tập, ghi nhớ và phản xạ

Đặc biệt, với những người mắc bệnh phenylketone niệu (PKU) – một rối loạn chuyển hóa di truyền – cơ thể không thể chuyển hóa phenylalanine thành tyrosine. Kết quả là tyrosine bị thiếu trầm trọng, dễ dẫn đến:

• Chậm phát triển trí tuệ
• Rối loạn hành vi ở trẻ nhỏ
• Tổn thương não nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời

Do đó, để ngăn ngừa các bệnh lý thần kinh và tâm thần liên quan đến thiếu hụt tyrosine, cần đảm bảo bổ sung đầy đủ thông qua thực phẩm giàu protein hoặc thực phẩm chức năng, đặc biệt với người có nguy cơ cao như người bệnh PKU, người ăn chay trường, hoặc người chịu áp lực tâm lý kéo dài.

Cách bổ sung tyrosine đúng cách

Tyrosine có sẵn ở dạng tự do hoặc N-acetyl L-tyrosine (NALT) và có thể tan được trong nước. DO NALT chuyển đổi thành tyrosine với tỷ lệ thấp nên nếu muốn bổ sung dưới dạng NALT thì bạn cần dùng liều cao hơn so với nhu cầu tyrosine mong muốn.

Tyrosine có thể được bổ sung thông qua hai cách chính: từ chế độ ăn uống hàng ngày và dưới dạng thực phẩm bổ sung. Nếu lựa chọn chế phẩm bổ sung, bạn nên lưu ý liều lượng và thời điểm sử dụng như sau:

• Liều lượng khuyến nghị: Thường dùng với liều từ 500mg đến 2000mg mỗi ngày. Đối với mục tiêu tăng cường sự tỉnh táo tinh thần trong các tình huống căng thẳng hoặc thiếu ngủ, khuyến nghị dùng liều lượng 100–150mg trên mỗi kilogram trọng lượng cơ thể. Khi sử dụng cần chia ra 2 liều riêng biệt gồm uống 30 và 60 phút trước mỗi sự kiện căng thẳng.
• Thời điểm sử dụng: Để tối ưu hóa sự hấp thụ, tyrosine thường được khuyên dùng khi bụng đói, khoảng 30–60 phút trước một sự kiện gây căng thẳng hoặc trước khi tập luyện nếu dùng cho mục đích tăng cường hiệu suất thể chất.

Những thực phẩm giàu tyrosine

Việc bổ sung tyrosine qua chế độ ăn uống là cách hiệu quả và an toàn để đảm bảo cơ thể luôn có đủ lượng axit amin này cho các hoạt động sống. Vậy, tyrosine có trong đâu? Dưới đây là những thực phẩm dồi dào tyrosine mà bạn có thể dễ dàng đưa vào bữa ăn hàng ngày:

• Hạt vừng (mè): Không chỉ là nguồn tyrosine phong phú (khoảng 1200–1400 mg tyrosine/100g), hạt vừng còn chứa kẽm, vitamin B6 và magie – những dưỡng chất hỗ trợ thần kinh và làn da khỏe mạnh.
• Phô mai (đặc biệt là phô mai cheddar): Là một trong những thực phẩm đầu tiên tyrosine được phát hiện. Trong 100g phô mai cheddar chứa khoảng 1000–1200 mg tyrosine, rất phù hợp để bổ sung hằng ngày.
• Đậu nành: Đây là nguồn protein thực vật hoàn chỉnh, chứa đủ 9 loại axit amin thiết yếu, trong đó có tyrosine với hàm lượng khoảng 900–1000 mg/100g đậu chín.
• Thịt đỏ và gia cầm: Các loại thịt như bò, heo, gà đều rất giàu tyrosine. Thịt bò nạc cung cấp khoảng 1100–1300 mg tyrosine/100g, còn ức gà không da chứa khoảng 1000–1100 mg/100g – rất phù hợp cho người tập luyện hoặc cần tăng cường sự tỉnh táo.
• Cá: Cá hồi, cá thu, cá ngừ đại dương và cá tuyết đều là những thực phẩm chứa tyrosine đáng kể (trung bình 900–1050 mg/100g), đồng thời còn cung cấp omega-3 – dưỡng chất thiết yếu cho sức khỏe thần kinh và làn da.
• Các loại hạt: Hạnh nhân chứa khoảng 500–600 mg tyrosine/100g, còn hạt điều khoảng 800–900 mg/100g. Đây là lựa chọn lý tưởng để dùng như món ăn vặt bổ dưỡng mà vẫn hỗ trợ sức khỏe tinh thần và sắc tố da.

Tác dụng phụ khi sử dụng tyrosine

Tyrosine được FDA chứng nhận là một chất bổ sung an toàn, nhưng việc sử dụng không đúng cách hoặc quá liều có thể gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn như:

• Buồn nôn, ợ nóng, đau bụng hoặc khó chịu đường tiêu hóa.
• Xuất hiện các phản ứng dị ứng: nổi mề đay, khó thở, sưng mặt, môi, cổ họng hoặc lưỡi.
• Hay có cảm giác bồn chồn, lo lắng.
• Cảnh báo về vấn đề tim mạch như đánh trống ngực hoặc tăng nhịp tim.
• Gây khó ngủ hoặc mất ngủ.
• Đau khớp (tác dụng phụ này ít phổ biến hơn nhưng cũng đã được ghi nhận).

Lưu ý khi sử dụng tyrosine

Để đảm bảo an toàn và hiệu quả tối đa khi sử dụng tyrosine, bạn cần lưu ý một số điểm quan trọng sau đây:

Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng

Trước khi sử dụng bất kỳ loại tyrosine bổ sung nào, dù là L-tyrosine hay N-acetyl tyrosine, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế. Điều này đặc biệt quan trọng với những người đang mắc bệnh lý mạn tính như tim mạch, tuyến giáp,… vì việc bổ sung không đúng cách có thể gây tác dụng ngược và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.

Không sử dụng cho phụ nữ có thai và cho con bú

Phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú nên tránh sử dụng tyrosine do chưa có đủ nghiên cứu về tính an toàn và tác động của nó đối với thai nhi và trẻ sơ sinh. Ưu tiên hàng đầu trong giai đoạn này là sự an toàn của mẹ và bé, và việc bổ sung cần được cân nhắc kỹ lưỡng dưới sự giám sát y tế.

Tương tác với thuốc ức chế monoamine oxidase (MAOIs)

Tyrosine có thể tương tác nghiêm trọng với các loại thuốc ức chế monoamine oxidase (MAOIs), thường được dùng để điều trị trầm cảm. MAOIs làm tăng nồng độ các neurotransmitter như Dopamine và Norepinephrine trong não.

Việc bổ sung tyrosine cùng với MAOIs có thể dẫn đến tăng đột biến các chất dẫn truyền thần kinh này, gây ra tình trạng tăng huyết áp nguy hiểm, thậm chí có thể đe dọa tính mạng.

Tương tác với thuốc Hormon tuyến giáp

Việc dùng tyrosine cùng lúc với thuốc hormon tuyến giáp có thể làm tăng nồng độ hormone này trong máu. Điều này dẫn đến tình trạng chuyển hóa tăng cao, biểu hiện qua các triệu chứng như tim đập nhanh, đổ mồ hôi nhiều, run tay và sụt cân không rõ nguyên nhân.

Nếu đang điều trị bằng hormone tuyến giáp hoặc bệnh nhân cường giáp nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi có ý định bổ sung tyrosine để đảm bảo an toàn.

Tương tác với thuốc Levodopa (L-dopa)

Levodopa (L-dopa) là một loại thuốc được sử dụng để điều trị bệnh Parkinson, hoạt động bằng cách tăng cường sản xuất Dopamine trong não.

Levodopa và tyrosine cạnh tranh nhau để được hấp thụ tại ruột non, điều này có thể làm giảm hiệu quả của cả hai chất. Vì vậy, hãy đảm bảo uống tyrosine cách xa nhau vài giờ để tối ưu hóa sự hấp thu và công dụng của từng loại.

Một số câu hỏi liên quan đến Tyrosine

1. Uống Tyrosine có làm trắng da không?

Không có bằng chứng khoa học cho thấy tyrosine có tác dụng làm trắng da. Tyrosine là một amino acid quan trọng cho quá trình tổng hợp melanin, sắc tố quyết định màu da, nhưng không có nghiên cứu nào chỉ ra rằng nó có thể làm sáng hoặc trắng da. Để làm trắng da, bạn nên sử dụng các phương pháp tắm trắng tại các spa/tmv uy tín.

2. Uống Tyrosine có ảnh hưởng đến huyết áp không?

Tyrosine thường không trực tiếp ảnh hưởng đến huyết áp ở người khỏe mạnh. Tuy nhiên, do tyrosine tham gia vào việc sản xuất các hormone như adrenaline, norepinephrine, có thể làm tăng huyết áp trong một số trường hợp nhất định, đặc biệt khi cơ thể bị căng thẳng. Vì thế, người có huyết áp cao nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bổ sung tyrosine.

3. Tyrosine có gây nghiện không?

Không. Tyrosine là một axit amin tự nhiên mà cơ thể có thể tự tổng hợp được, nên không có đặc tính gây nghiện như các chất kích thích hay thuốc hướng thần. Tuy nhiên, do tyrosine ảnh hưởng đến các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine – vốn liên quan đến cảm giác tỉnh táo và hưng phấn – nên một số người có thể cảm thấy “phụ thuộc cảm giác” khi dùng liều cao kéo dài, nhất là dưới dạng thực phẩm bổ sung. Nhưng đây không phải là nghiện sinh lý hay hóa học theo định nghĩa y học.

4. Có thể dùng tyrosine lâu dài không?

Câu trả lời là có thể, nhưng cần sử dụng đúng liều và theo dõi phản ứng của cơ thể. Nếu dùng tyrosine dưới dạng thực phẩm chức năng, bạn nên:

• Tuân thủ liều lượng khuyến nghị (thường 500–2000 mg/ngày đối với người lớn)
• Không nên dùng liên tục quá 3 tháng nếu không có chỉ định từ bác sĩ
• Ngưng sử dụng nếu có dấu hiệu mất ngủ, tim đập nhanh hoặc bồn chồn kéo dài

Việc dùng tyrosine lâu dài an toàn khi có hướng dẫn từ chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ, đặc biệt với người có bệnh lý như cao huyết áp, cường giáp hoặc đang dùng thuốc điều trị tâm thần.

Việc hiểu rõ về tyrosine là gì, các nguồn thực phẩm dồi dào tyrosine và cách sử dụng tyrosine một cách hợp lý sẽ giúp bạn tận dụng tối đa những lợi ích của nó, từ đó nâng cao sức khỏe tinh thần lẫn thể chất. Hãy luôn lắng nghe cơ thể mình và tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi bổ sung để đảm bảo an toàn và hiệu quả nhé!