Ung thư da: Phân loại, nguyên nhân và triệu chứng nhận biết

Ung thư da là một trong những bệnh lý ác tính phổ biến, tuy nhiên nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời, tỷ lệ chữa khỏi rất cao. Bài viết này, LG Clinic sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện về ung thư da, từ các loại ung thư da thường gặp, nguyên nhân gây bệnh, triệu chứng nhận biết cho đến các phương pháp chẩn đoán, điều trị và cách phòng ngừa hiệu quả.

Ung thư da là gì?

Ung thư da là sự phát triển bất thường của các tế bào da. Đây là căn bệnh phổ biến ở người da trắng, chủ yếu ở người già và nam giới chiếm tỉ lệ cao hơn. Bệnh thường xuất hiện ở vùng da hở, riêng vùng đầu mặt cổ chiếm 90%. Ở Việt Nam, tỷ lệ mắc ung thư da vào khoảng 2,9-4,5/100.000 dân.

Chủ yếu các trường hợp mắc ung thư da ác tính đều liên quan đến việc tiếp xúc với ánh nắng mặt trời hoặc có tiền sử bị cháy nắng. Đây đều là những yếu tố nguy cơ có thể kiểm soát được, vì vậy điều quan trọng là mỗi người cần chủ động nâng cao nhận thức và thực hiện các biện pháp phòng ngừa sớm để giảm nguy cơ mắc bệnh.

Các loại ung thư da thường gặp

Theo BS.CKI Bùi Văn Quang cho biết: “Ung thư da được chia thành nhiều loại, trong đó có ba loại phổ biến nhất chiếm phần lớn các trường hợp mắc bệnh. Mỗi loại có những đặc điểm riêng biệt về mức độ nghiêm trọng và khả năng di căn.”

Ung thư biểu mô tế bào đáy (Basal Cell Carcinoma – BCC)

Ung thư biểu mô tế bào đáy (BCC) là dạng ung thư da phổ biến nhất, chiếm khoảng 75% các trường hợp. Loại ung thư này bắt nguồn từ trong các tế bào nền, loại tế bào trong da tạo thành lớp sâu nhất của biểu mô. Sau khi các tế bào cũ chết đi thì các tế bào da mới này sẽ thay thế.  

Ung thư biểu mô tế bào đáy thường xuất hiện ở đầu và cổ, là nơi thường xuyên tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Nếu không được điều trị, BCC có thể gây tổn thương cục bộ nghiêm trọng, phá hủy các mô xung quanh.

Ung thư biểu mô tế bào vảy (Squamous Cell Carcinoma – SCC)

Ung thư biểu mô tế bào vảy (SCC) là loại ung thư da phổ biến thứ hai, chiếm khoảng 15-20% các trường hợp. SCC ảnh hưởng đến các tế bào nằm ở bên ngoài cùng của lớp biểu bì, phổi hoặc màng nhầy. SCC thường phát triển nhanh hơn BCC và có nguy cơ di căn đến các hạch bạch huyết hoặc các cơ quan khác nếu không được phát hiện và điều trị sớm.

U ác tính tế bào hắc tố (Melanoma)

U ác tính tế bào hắc tố (Melanoma) là dạng ung thư da nguy hiểm nhất, dù chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ (khoảng 1%) trong tổng số các ca mắc. Melanoma có khả năng di căn nhanh chóng và có thể đe dọa tính mạng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. So với ung thư da không hắc tố thì chẩn đoán u ác tính tế bào hắc tố có khả năng chính xác cao hơn. 

Triệu chứng nhận biết bệnh ung thư da

Các triệu chứng ung thư da có thể khác nhau tùy thuộc vào loại ung thư cũng như vị trí trên da. Dưới đây là mô tả chung về triệu chứng liên quan đến 3 loại ung thư da cụ thể để bạn nắm rõ: 

Ung thư da biểu mô tế bào đáy

Ung thư da biểu mô tế bào đáy thường xuất hiện ở vùng tiếp xúc nhiều với ánh sáng mặt trời như mặt, cổ, cánh tay, chân, tai và bàn tay. Các triệu chứng của ung thư da biểu mô tế bào đáy thường gặp là:

• Xuất hiện vết sưng như ngọc trai hoặc sáp trên da.
• Vùng da xuất hiện vảy, màng phẳng, sần sùi hoặc giống sẹo. 
• Da có một vết loét không lành, có thể chảy dịch.

Ung thư da biểu mô tế bào vảy

Ung thư da biểu mô tế bào vảy cũng có xu hướng xảy ra trên vùng da thường xuyên tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Một số trường hợp, loại ung thư này có thể ảnh hưởng đến cả những khu vực không tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Điều này thể hiện rõ và chính xác đối với những ai có tông màu da tối hơn.

Ung thư da biểu mô tế bào vảy có thể biểu hiện qua các triệu chứng:

• Xuất hiện một nốt sần cứng và đỏ.
• Vùng da tổn thương có vảy hoặc đường viền không đều. 
• Cảm thấy ngứa và đau ở vùng da tổn thương. 

Ung thư các tuyến phụ thuộc da

Ung thư các tuyến phụ thuộc da là loại hiếm gặp hơn, liên quan đến các tuyến bã nhờn, tuyến mồ hôi. Triệu chứng ung thư các tuyến phụ thuộc da bao gồm: 

• Ung thư nằm dưới bề mặt da và đẩy lồi da lên cao nên dễ nhầm ung thư phần mềm. 
• Khối u chắc, dính, khó di động kèm đau và nề đỏ. 
• Khối u phát triển nhanh, xâm lấn xuống lớp sâu vào xương và cơ. 

Nguyên nhân gây bệnh ung thư da

Nguyên nhân chính góp phần phát triển ung thư da thường liên quan đến tác động của môi trường và di truyền bao gồm: 

Da tiếp xúc với các tia phóng xạ

Da tiếp xúc với các loại bức xạ khác nhau có thể gây ra những tổn thương nghiêm trọng, dẫn đến nguy cơ ung thư da.

• Bức xạ cực tím (tia UV): Đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ung thư da, chủ yếu đến từ ánh nắng mặt trời. Ngoài ra, các nguồn nhân tạo như đèn hồ quang carbon, đèn thủy ngân, đèn thạch anh lạnh cũng phát ra tia tử ngoại gây hại. Những người thường xuyên làm việc ngoài trời (ngư dân, nông dân, công nhân cầu đường,…) với cường độ nắng mạnh trong thời gian dài có nguy cơ mắc ung thư da cao nhất.
• Bức xạ ion hóa: Khác với tia UV, ung thư da do bức xạ ion hóa thường phát triển sau một khoảng thời gian dài, khoảng 14-15 năm kể từ khi da tiếp xúc. 

Các hội chứng gia đình

Một số hội chứng di truyền hiếm gặp có thể làm tăng đáng kể khả năng phát triển ung thư da bao gồm: 

• Bệnh khô da nhiễm sắc: Bệnh di truyền lặn khiến da cực kỳ nhạy cảm với tia cực tím (UV). Người mắc thường có da dày, xơ, bong vảy và phát triển ung thư da trước tuổi 20. 
• Hội chứng U tế bào đáy dạng nơ-vi (Nevoid Basal Cell Syndrome): Di truyền trội, đặc trưng bởi u nang xương hàm, hốc lõm lòng bàn tay, chân. Bệnh nhân dễ mắc nhiều khối ung thư biểu mô tế bào đáy, kèm xơ da và bất thường xương sườn, cột sống.
• Hội chứng Gardner: Đây là một hội chứng di truyền trội, biểu hiện bằng các tổn thương như u nang bì và nang dưới da.
• Hội chứng Torres: Bệnh di truyền khiến bệnh nhân dễ mắc ung thư biểu mô tế bào đáy và ung thư tuyến bã (thường không di căn), đặc biệt trên vùng da khô, xơ. Bệnh này còn liên quan đến nguy cơ ung thư đại tràng và ung thư bóng Vater.

Các bệnh lý da tồn tại từ trước

Một số tình trạng da có sẵn có thể là tiền đề cho sự phát triển của ung thư da như: 

• Dày sừng quang hóa: Khoảng 1-20% các trường hợp dày sừng quang hóa có thể tiến triển thành ung thư da. Đây là những mảng đỏ, sần sùi, có vảy ở vùng da hở (như đầu, cổ). Chúng có thể tự cải thiện nếu giảm tiếp xúc với bức xạ cực tím.
• Bệnh Bowen: Khoảng 3-5% bệnh Bowen có thể phát triển thành ung thư da. Biểu hiện là các vết ban đỏ có vảy, bờ rõ ràng, thường gặp ở người lớn tuổi.
• Tàn nhang: Người có nhiều nốt tàn nhang hoặc nám có nguy cơ mắc ung thư da cao hơn.
• Nhiễm trùng: Virus gây u nhú ở người (HPV) có mối liên hệ trực tiếp với ung thư da tế bào vảy, đặc biệt là trong các tổn thương tiền ung thư như quá sản biểu mô dạng hạt cơm.
• Viêm da mạn tính hoặc chấn thương da: Vùng da bị tổn thương lâu ngày như sẹo bỏng cũ, vết loét mãn tính, hay vết xăm có thể phát triển thành ung thư. 
• Hệ miễn dịch suy yếu: Những người bị suy giảm miễn dịch, ví dụ do HIV/AIDS hoặc sau ghép tạng có nguy cơ mắc ung thư da cao gấp 16 lần. Các tổn thương thường phát triển nhanh và lan rộng hơn ở nhóm đối tượng này.

Tiếp xúc với hóa chất gây ung thư

Tiếp xúc lâu dài với một số hóa chất độc hại như asen, hydrocarbon thơm đa vòng (PAHs),… có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư da. Trong đó, Arsen là loại phổ biến nhất vì sử dụng nhiều trong công nghiệp, y tế và có nồng độ cao trong nước uống ở một số nước.

Đối tượng có nguy cơ cao bệnh ung thư da

Những đối tượng sau đây có nguy cơ mắc ung thư da cao hơn bao gồm:

• Người da trắng có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn đáng kể (> 200/100.000 dân) so với người da đen (<10/100.000 dân).
• Những ai thường xuyên làm việc ngoài trời, tiếp xúc liên tục với tia cực tím.
• Người lao động làm việc trong môi trường có hóa chất độc hại.
• Những người có các bệnh lý tiền ung thư da.
• Đối tượng có hệ miễn dịch suy yếu (như bệnh nhân HIV, người sau ghép tạng, hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch).
• Người mắc các hội chứng di truyền như Gardner, Torres hay Bowen.

Cách chẩn đoán bệnh ung thư da

Theo BS.CKI Bùi Văn Quang, chẩn đoán ung thư da thường bắt đầu bằng việc kiểm tra da kỹ lưỡng và có thể bao gồm các xét nghiệm chuyên sâu hơn gồm:

Thăm khám da lâm sàng

Khi nghi ngờ, bác sĩ sẽ sử dụng kính lúp có đèn LED để kiểm tra toàn bộ da, đặc biệt là các nốt ruồi, đốm lạ hoặc tổn thương đáng ngờ. Thăm khám da lâm sàng giúp bác sĩ đánh giá ban đầu về tính chất và hình dạng của tổn thương.

Sinh thiết da (skin biopsy)

Thực hiện sinh thiết da là biện pháp mang lại hiệu quả cao trong việc xác định chính xác ung thư da. Bác sĩ sẽ tiến hành gây tê cục bộ và lấy một mẫu mô nhỏ từ vùng tổn thương để phân tích dưới kính hiển vi. 

Dermoscopy (soi da kỹ thuật số)

Dermoscopy là một kỹ thuật soi da không xâm lấn, giúp phóng đại và ghi lại hình ảnh tổn thương da từ 10-100 lần. Kỹ thuật này giúp bác sĩ phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường mà mắt thường khó nhìn thấy, đặc biệt hữu ích trong việc sàng lọc melanoma.

Xét nghiệm phân tử/gen nếu nghi ngờ melanoma

Trong trường hợp nghi ngờ melanoma, đặc biệt là các trường hợp phức tạp, xét nghiệm phân tử hoặc gen có thể được thực hiện trên mẫu sinh thiết. Điều này giúp xác định các đột biến gen cụ thể, hỗ trợ cho việc lựa chọn liệu pháp điều trị nhắm trúng đích.

5 phương pháp điều trị ung thư da hiệu quả nhất

Việc lựa chọn phương pháp điều trị ung thư da phụ thuộc vào loại ung thư, giai đoạn bệnh, vị trí tổn thương và sức khỏe tổng thể của bệnh nhân.

1. Phẫu thuật cắt bỏ tổn thương (phổ biến nhất)

Phẫu thuật cắt bỏ là phương pháp điều trị ung thư da phổ biến và hiệu quả nhất, đặc biệt đối với BCC và SCC ở giai đoạn sớm. Bác sĩ sẽ cắt bỏ khối u cùng với một phần nhỏ vùng da lành xung quanh để đảm bảo loại bỏ hoàn toàn tế bào ung thư.

2. Phẫu thuật Mohs

Phẫu thuật Mohs là một kỹ thuật điều trị chuyên sâu, thường được ưu tiên áp dụng cho các khối u nằm ở những vùng nhạy cảm như mặt, mũi hoặc tai. Phương pháp này cho phép bác sĩ kiểm tra toàn bộ rìa mô đã cắt dưới kính hiển vi, giúp loại bỏ triệt để tế bào ung thư trong khi vẫn giữ lại tối đa mô lành. Nhờ đó, phẫu thuật Mohs không chỉ nâng cao hiệu quả điều trị mà còn giúp hạn chế sẹo và đảm bảo tính thẩm mỹ.

3. Xạ trị

Xạ trị sử dụng sóng năng lượng cao tương tự như tia X để tiêu diệt tế bào ung thư. Phương pháp này thường được áp dụng cho điều trị ung thư biểu mô tế bào đáy (BCC) và ung thư biểu mô tế bào vảy (SCC). Để hạn chế nguy cơ ung thư da tái phát, bác sĩ có thể kết hợp xạ trị sau phẫu thuật. 

4. Liệu pháp miễn dịch hoặc hóa trị với melanoma

Với Melanoma, đặc biệt là ở giai đoạn tiến triển hoặc di căn, bác sĩ có thể chỉ định liệu pháp miễn dịch (giúp hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công tế bào ung thư) hoặc hóa trị (sử dụng thuốc để tiêu diệt tế bào ung thư). Trong một số trường hợp, bác sĩ sẽ kết hợp cả 2 liệu pháp để tăng hiệu quả điều trị.

5. Điều trị lạnh và laser

Điều trị lạnh (cryotherapy) sử dụng nitơ lỏng để đóng băng và tiêu diệt tế bào ung thư. Còn điều trị laser sử dụng chùm tia laser để loại bỏ các tổn thương da. Cả hai phương pháp này thường được áp dụng cho các tổn thương ung thư da nhỏ, nông hoặc tiền ung thư.

Cách phòng ngừa bệnh ung thư da

Các bác sĩ da liễu khuyến nghị, để phòng ngừa ung thư da, cách tốt nhất là bạn cần thay đổi thói quen sinh hoạt, bảo vệ da khỏi ánh nắng và các nguồn bức xạ UV khác như: 

• Tránh ra ngoài vào thời điểm nắng gắt nhất (từ 10 giờ sáng đến 2 giờ chiều).
• Hạn chế hoạt động ngoài trời như tắm nắng. 
• Thoa kem chống nắng phổ rộng có SPF từ 30 trở lên hàng ngày, ngay cả khi trời râm mát. Thoa trước khi ra ngoài ít nhất 10 phút và thoa lại sau mỗi 30 phút nếu ở ngoài trời. 
• Đội mũ rộng vành, đeo kính râm chống 100% tia cực tím và mặc quần áo dài tay, chất liệu chống tia UV khi ra ngoài nắng. Nên mặc đồ sáng màu thay cho tối màu vì màu tối sẽ hấp thụ tia cực tím nhiều hơn. 
• Thăm khám toàn bộ cơ thể định kỳ mỗi năm ít nhất một lần và hai lần ở những người có yếu tố nguy cơ. 
• Khi xuất hiện các tổn thương trên da không rõ nguyên nhân và kéo dài quá 2 tuần không khỏi thì cần đến bệnh viện ngay. 

Khi nào nghi ngờ ung thư da nên đi khám bác sĩ?

Bạn nên đi khám bác sĩ ngay lập tức nếu nhận thấy bất kỳ thay đổi nào trên da, đặc biệt là:

• Xuất hiện nốt ruồi mới hoặc nốt ruồi cũ thay đổi kích thước, hình dạng, màu sắc.
• Có vết loét không lành, chảy máu hoặc đóng vảy kéo dài.
• Vết sưng, u cục lạ trên da có xu hướng phát triển.
• Bất kỳ vùng da nào có màu sắc bất thường, ngứa hoặc đau.

Đừng chủ quan với các dấu hiệu nhỏ nhất của bệnh ung thư da, bởi phát hiện sớm chính là yếu tố quyết định đến hiệu quả điều trị.

Ung thư da sống được bao lâu?

Theo BS.CKI Bùi Văn Quang, tiên lượng sống cho bệnh nhân ung thư da phụ thuộc rất nhiều vào loại ung thư và giai đoạn bệnh khi được chẩn đoán.

Ung thư da không sắc tố hiếm khi gây tử vong khi điều trị ngay khi phát hiện. Với u hắc tố ác tính giai đoạn sớm (chỉ giới hạn ở lớp biểu bì), tỷ lệ sống sót sau 5 năm rất cao, lên đến hơn 90%. Tuy nhiên, nếu bệnh đã di căn đến các hạch bạch huyết hoặc các cơ quan xa, tiên lượng sẽ kém hơn.

Ung thư da là một bệnh lý nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể điều trị thành công nếu được chẩn đoán và can thiệp kịp thời. Nắm vững các kiến thức về phân loại, nguyên nhân và triệu chứng nhận biết ung thư da sẽ giúp bạn chủ động bảo vệ sức khỏe của mình. Nếu bạn có bất kỳ lo lắng nào về các dấu hiệu trên da, đừng ngần ngại liên hệ với LG Clinic để được tư vấn và hỗ trợ chuyên sâu từ đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm!